آشنایی با پروژه مدیریت ایمنی فرآیند (PSM)

قبل از اینکه اروپایی ها، استرالیا را کشف کنند، کسی تصورش را هم نمیکرد که قوهایی به رنگی غیر از سفید وجود داشته باشند.اما با کشف استرالیا قوهای سیاه در آنجا دیده شدند و ما در باورهای خویش تجدید نظر کردیم. دیدن نخستین قوى سیاه براى چندپرنده شناس باید شگفتى جالبى بوده باشد؛ اما اهمیت داستان در این نیست. اهمیت داستان در این است که شکنندگى دانش ما را نمایان کرد و نشان داد آموختن ما از تجربیات و مشاهدات با چه محدودیتهایى روبه روست.

منطق قوی سیاه، موجب می شود نادانسته های ما نقشی بس بزرگ تر از دانسته های ما داشته باشند. قوی سیاه می تواند رویدادی منفی مثل یازده سپتامبر یا بحرانی همچون پلاسکو و یا آتش سوزی پتروشیمی بوعلی باشد و یا رویدادی مانند گسترش اینترنت. پیام اصلی این نظریه اینست که در محیط های کاری پیچیده خود، منتظر قوهای سیاه هم باشیم. همه قوها سفید نیستند . مشکل اینجاست که این روزها، تعداد قوهای سیاه در آسمان صنعت ما، افزایش پیدا کرده است.

سوال اینجاست که با وجود سابقه بیست ساله در پیاده کردن انواع سیستم های مدیریتی و مراقبتی مانند HSE-MS و یا سری ارزیابی OHSAS 18000 و یا مدل تعالی TQM ، چرا نتوانسته ایم از وقوع این حوادث مشابه و پی در پی در صنایع فرایندی جلوگیری کنیم. !!؟

نکته جالب این است که از میان تمام سیستم های مدیریت ایمنی همچون OHSAS ، HSE-MS و…. فقط مدل “مدیریت ایمنی فرایند (PSM)  است که توسط یک سازمان ملی و فدرالی آمریکا ارائه شده و اجرای آن هم الزامی شده است و بقیه سیستم ها بصورت کاملا داوطلبانه و اکثرا جایزه محور اجرا می شوند.

امروزه در کنار صنایع متداول، صنایعی نظیر صنایع هسته ای یا هوافضا وجود دارند که به دلیل ماهیت خاص خود، با انرژی های بسیار بالا یا مواد شیمیایی بسیار قدرتمند(از لحاظ سمیت، انرژی و یا اثرات زیست محیطی) سر و کار دارند و تجربیات حوادث گذشته در آنها نشان می دهد که رویکردهای متعارف HSE به خصوص ایمنی فردی (Personal Safety)به تنهایی قادر به ایجاد سطحی مناسب از ایمنی نمی باشد. صنایع شیمیایی نیز در زمره این دسته از صنایع پرخطر قرار می گیرند که علاوه بر اقدامات متعارف HSE یک رویکرد سیستماتیک ایمنی اختصاصی را نیز نیاز دارند. به منظور رفع این نیاز، هم نهادهای دولتی نظیر OSHAو EPA و هم نهادهای غیر دولتی مانند CCPS اقدام به طراحی نظام های جامعی تحت عنوان Process Safety Management نموده اند که مدل های پیشنهادی CCPS و OSHA در این میان بیشترین کاربرد را دارند.

-مدل مدیریتی OSHA ، با 1۴ عنصر در سال 1992 ارایه شد. (توسط یک نهاد دولتی آمریکا، یعنی وزارت بهداشت و ایمنی آمریکا)

– مدل مدیریتی CCPS ، با 20 عنصر در سال 200۷ ارایه شد. (توسط یک نهاد خصوصی، یعنی مرکز ایمنی فرایندهای شیمیایی وابسته به انجمن مهندسین شیمی آمریکا)

که اگر عناصر هر کدام از دو مدل فوق، کامل و جامع، پیاده شود، بصورت سیستمی با هم کار می کنند تا اگر عملکرد شرکت یا سازمان در یکی از ا جزاء این مدل ناکافی باشد، سایر اجزاء بتوانند از اثرات فاجعه بار این نقص، پیشگیری کنند و بدون شک، توجه همزمان به همه عناصر الزامیست.

مدیریت ایمنی فرآیند (PSM) یک رویکرد سیستماتیک برای مدیریت خطرات مرتبط با طراحی، بهره برداری و نگهداری فرآیندهای صنعتی است که شامل مواد شیمیایی یا مواد خطرناک است. PSM برای جلوگیری از وقوع حوادث و حوادث بزرگ مانند انفجار، آتش سوزی و انتشار سمی طراحی شده است که می تواند منجر به جراحت، مرگ، آسیب به اموال و آسیب های محیطی شود.

برای آن که بدانید PSM چیست، ابتدا به تعریف 2 اصطلاح مهم در PSM می پردازیم:

صنایع فرآیندی: از دیدگاه مدیریت ایمنی فرآیند، فرآیند به معنای هر گونه فعالیت یا ترکیبی از فعالیت ها شامل هر نوع استفاده، ذخیره سازی، تولید، پردازش و یا انتقال و جا به جایی مواد شیمیایی تلقی می گردد.

مدیریت ایمنی فرآیند (Process Safety Management): مدیریت ایمنی فرآیند ابزاری است تحلیلی که تمرکز اصلی آن بر روی پیشگیری از رهایش هر گونه ماده خطرناک (طبق تعاریف OSHA یا EPA ) می باشد.

اهداف PSM چیست؟

حداقل اهداف مدیریت ایمنی فرآیند به شرح ذیل می باشد:

• حفظ و توسعه صحیح اطلاعات ایمنی و مربوط به فرآیند که شامل اطلاعات مواد، فرآیندها، تجهیزات و غیره می باشد.
• بررسی و ارزیابی خطرات محیط کار شامل حوادث انتشار، سوابق نشت ها، تخمین تاثیرات و…
• اخذ مشارکت کارکنان
• وجود یک سیستم و پیاده سازی رویکردی سیستمی به منظور مدیریت موضوعات ایمنی در سازمان
• برقراری برنامه تضمین کیفیت
• اطمینان از ارائه آموزش های عمومی و تخصصی به کلیه پرسنل در زمینه فرآیند

انواع مدل های مدیریت ایمنی فرآیند کدام است؟

مدل مدیریت ایمنی فرایند: OSHA

انجمن ایمنی و بهداشت شغلی آمریکا(OSHA)استاندارد سیستم مدیریت ایمنی فرآیند را برای مواد شیمیایی خطرناك تدوین و ارایه کرده است. هدف از این استاندارد، جلوگیری از انتشار مواد شیمیایی خطرناك حاصل از فرآیند و همچنین کاهش پیامدهای ناشی از آن میباشد. در اینجا فرآیند هرگونه فعالیت یا ترکیبی از فعالیتهای مختلف است که شامل استفاده، نگهداری، تولید و جابجایی مواد شیمیایی خطرناك میباشد. همچنین مخازن و ظروف مربوط به مواد را نیز در بر میگیرد. استاندارد مزبور ایجاب میکند که یک برنامه فراگیر مدیریتی به کار گرفته شود که متشکل از تکنولوژیها، دستورالعملها و روشهای مطلوب باشد.

مدیریت ایمنی فرآیند شامل 1۴ جزء است به شرح شکل زیر:

1. مشارکت کارکنان
2. اطلاعات ایمنی فرآیند
3. تجزیه و تحلیل خطرات فرآیند
4. دستورالعمل های عملیاتی
5. تضمین کیفیت
6. آموزش و اجرا
7. ایمنی پیمانکاران
8. ایمنی پیش راه اندازی (PSSR)
9. یکپارچگی مکانیکی
10. مجوز کار گرم
11. مدیریت تغییرات در حوزه تکنولوژی
12. بررسی/ تحقیق رویداد
13. برنامه ریزی و واکنش در شرایط اضطراری
14. ممیزی انطباق

مدل مدیریت ایمنی فرایند: RB-PSM

مرکز ایمنی فرآیندهای شیمیایی (CCPS) توسط مؤسسه مهندسین شیمی آمریکا (AIChE) در سال 1985 پس از بلایای شیمیایی در مکزیکو سیتی، مکزیک، و بوپال، هند ایجاد شد. اساسنامه آن توسعه و انتشار اطلاعات فنی برای استفاده در پیشگیری از حوادث شیمیایی بزرگ بود. محصول اصلی فعالیت‌های CCPS مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها برای کمک به کسانی است که عناصر مختلف یک سیستم مدیریت ریسک و ایمنی فرآیند را اجرا می‌کنند.

برای ارتقای تعالی مدیریت ایمنی فرآیند و بهبود مستمر در سراسر صنعت، CCPS ایمنی فرآیند مبتنی بر ریسک (RBPS) را به عنوان چارچوبی برای نسل بعدی مدیریت ایمنی فرآیند ایجاد کرد. رویکرد RBPS، تشخیص می دهد که همه خطرات و ریسک ها یکسان نیستند. در نتیجه، تاکید می کند که منابع بیشتری باید روی خطرات مهم‌تر و ریسک‌های بالاتر متمرکز شود. رویکرد RBPS بر روی چهار پیلار یا ستون پایه به شرح ذیل طرح ریزی شده است:

• تعهد به ایمنی فرآیند
• درک خطرات و ریسک
• مدیریت ریسک
• یادگیری از تجربه ها